Fıkıhtan Kanuna: Osmanlı Son Döneminde Hukuktaki Yapısal Değişmeler

Author/s: Ömer Faruk Ocakoğlu

Year: 2019 Vol: 1 Number: 2

Abstract

Hukuk sistemlerinin farklılıklarına ilişkin en ayırıcı vasfı, belki de, hukuk yapım yöntemlerinde aramak gerekir. Zira hukuk yapım yöntemine ilişkin hukuk sistemlerinin sahip olduğu özellikler onların en temel yapısal unsurlarını içerir. Kaynak, kaynakla ilişki, sistemin bütünlüğünün ve tutarlılığının nasıl sağlandığına ilişkin bir dizi yapısal problem aslında hukuk yapım yöntemiyle doğrudan ilişkilidir. Özellikle bir hukuk sisteminin toplumsal düzeni sağlama işlevi çerçevesinde kurumsallaşması ve bu kurumsallaşma içerisinde bir hukuki gelenek üretmesi çok anlamlı ve önemlidir. Bu çerçevede Watson; (1) örf ve adet, (2) hukuki emsal, (3) hukuk uzmanlarının düşünceleri ve (4) kanun yapma şeklinde dört tür hukuk yapım yönteminden bahseder. Gelenek ve ona bağlılık bu yöntemleri birbirinden ayıran en temel vasıftır. Watson, bu bağlamda bir geleneğe sahip olma ve ona bağlı kalma hususunda en zayıf yöntemin kanun yapım yöntemi olduğu görüşündedir. Dolayısıyla Osmanlı son döneminde bu yöntemler içerisinde emsal hukuku içerisinde gösterilebilecek fıkıhtan (her ne kadar tam örtüşmese de) kanun yapma yönteminin en somut örneği olan modern kıta Avrupası hukukuna doğru yaşanan hukuki değişim önem kazanmaktadır. Bu çalışmada bu temel ayrımdan hareketle Osmanlı son döneminde yaşanan hukuki değişme sürecinin temel dinamikleri ele alınmıştır.

Keywords
Osmanlı, fıkıh, hukuki değişme, hukuk yapma, kodifikasyon